یادداشت | دعاهای مستقل روزهای پایانی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، ماه مبارک رمضان از ماه‌هایی است که دعاهای زیادی از معصومین علیهم‌السلام در آن نقل شده که مسائل متعدی را در بردارد. برخی درخواست‌ها مشترک است؛ مثل درخواست توفیق حج که در برخی از دعاها آمده است؛ «اللّهم ربّ شهر رمضان... و ارزقنی حجّ بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کل عام...» از دعایی که در شبهای ماه رمضان وارد شده است.
رابطه حج و ماه رمضان
حالا اینکه بین حج و ماه مبارک رمضان چه رابطه‌ای است که در دعاهای مختلف ماه رمضان، روزی شدن حج جزء یکی از دعاهای سفارش شده است جای بحث دارد و چه بسا نکات عرفانی داشته باشد.
حضرت آیت الله جوادی آملی در این باره می‌گوید: درخواست توفیق ادراک حج در دعاهای ماه رمضان چنان چشمگیر است که شاید بتوان گفت خداوند سبحان می‌خواهد با زمینه سازی مناسب ضیافت خود را طی این چند ماه و به ویژه در دهه نخست ذیحجه تممیم کند. بر این اساس آغاز ضیافت الهی، ماه مبارک رمضان و پایان آن ذیحجه و موسم انجام مناسک حج است. این ضیافت چند ماهه دو مرحله دارد؛ نخست مهماندار به مهمان می گوید خواسته‌ای طلب کن. در مرحله بعد مهماندار آنچه را که مهمان خواسته به او عطا می‌کند. ضیافت ویژه ماه مبارک رمضان زمینه ضیافت حج را فراهم می‌کند. در ماه رمضان مهماندار که خداست به بندگان روزه‌دار خود پیام می‌دهد از من حج طلب کنید؛ اما در ضیافت دوم، یعنی مراسم و مناسک حج، سخن از عطا است نه طلب. (جرعه‌ای از صهبای حج/ص44)
اهمیت روزهای پایانی ماه مبارک رمضان
معمولا در بین مردم بعد از شبهای قدر آن شور و حالی که در روزهای گذشته این ماه بوده وجود ندارد و چه بسا روند نزولی هم داشته باشد. این در حالی است که روزهای آخر ماه رمضان فضیلت بیشتری نسبت به بقیه آن دارد و تأکیدات بیشتری نسبت به آن شده است. یکی از ویژگی های مهم دهه آخر این ماه مبارک، قرار گرفتن شب قدر در آن است و یکی از مسائلی که در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله در روزهای پاینی مطرح بوده اعتکاف است که حائز اهمیت است.
علاوه بر دعاهایی که به طورکلی در ماه رمضان وارد شده است، دهه آخر دعاهای مستقلی نیز دارد. برخی از این دعاها مشترک است و برخی مختص هر شب از این دهه است.
دعاهایی برای هر یک از شبهای این دهه در کتاب شریف کافی نقل شده و شیخ عباس قمی نیز در کتاب شریف مفاتیح الجنان آورده است. یعنی شب بیست و یکم یک دعا، بیست و دوم یک دعا و همینطور تا شب سی‌ام. چند درخواست در این ادعیه مشترک است؛ از جمله:
1- یقینی که از قلب خارج نشود.
2- در خواست ایمانی که زائل کننده شک باشد.
3- رضایت به آنچه که قسمت انسان شده است.
4- طلب حفظ شدن از آتش جهنم.
متن دعا که در بعضی موارد الفاظ مختلف است ولی همین مفهوم را دارد:«... أن تهب لي يقينا تباشر به قلبي و إيمانا يذهب الشك عني و ترضيني بما قسمت لي و آتنا في الدنيا حسنة و في الآخرة حسنة و قنا عذاب الحريق... »
تأکید بر این مسائل نشان از اهمیت خاصی دارد که این ویژگی‌ها واجد آن هستند و در هر شب تکرار می‌شود.
ارزش ایمان و یقین
یقین و ایمان دو نعمت بزرگی است که اصلا زندگی بدون آن‌ها بی معناست. اگر این‌ها نباشد حیرت و سردرگمی وجود انسان را فرا می‌گیرد و می‌تواند انسان را به پوچی برساند. به عبارتی سرچشمه خیرات و برکات، ایمان و یقین است و اصولا آن چه که انسان را به سوی عمل کردن در راه رضای خدا سوق می‌دهد همین شاخصه است.
ثمره راضی بودن به قسمت خداوند
راضی بودن به آنچه که خدا قسمت انسان کرده از صفات بسیار پسندیده‌ای است که مومن حقیقی باید دارای این ویژگی باشد. روحیه رضایتمندی است که قناعت را در وجود انسان نهادینه می‌کند و انسان را شاکر خداوند قرار می‌دهد.
عذاب جهنم
درخواست خیر دنیا و آخرت و دور بودن از عذاب، نکته دیگری است که در ادعیه دهه آخر ماه رمضان وارد شده است. درخواست دور بودن از عذاب جهنم از دعاهایی است که در ادعیه مختلف - اعم از ماه رمضان و غیر آن- آمده است.
یکی از سخت‌ترین عذاب‌ها این است که انسان گرفتار آتش شود. این مطلب در دنیا هم صادق است، چه برسد به آخرت که آتش آن با آتش دنیا قابل مقایسه نیست. شاید بتوان این نکته را از روایات و ادعیه فهمید که آن‌قدر عذاب جهنم دردناک است که جا دارد انسان در زمان‌ها و مکان‌های مختلف از خدا بخواهد که از آتش دور بماند.
در برخی از ادعیه دیگری که در ماه رمضان نیز ازمعصومین علیهم‌السلام نقل شده این درخواست هست مثلا در دعای معروف «یا علیّ یا عظیم...» که جزء تعقیبات نماز در ماه مبارک رمضان است از خدا می‌خواهیم که بر ما منت گذارد و ما را از آتش رهیی بخشد: «... مُنّ عَلَیَّ بفکاکِ رقبتی مِن النّار...»
مطلب دیگری که می‌توان در این باره استفاده کرد این است که یاد عذاب جهنم، روحیه خوف را در انسان تقویت می‌کند و از آن جایی که مؤمن باید هم خوف داشته باشد و هم رجا و امید به رحمت الهی؛ یکی از مسائلی که روحیه خوف را در انسان زنده می‌کند، یاد عذاب آخرت است و درخواست دور بودن از آن عذاب هولناک و دردناک مقدمه‌ای برای این خوف است و هم تغییر و اصلاح در رفتارهای فردی و اجتماعی افراد./999/ی۷۰۳/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی